SVRLJIG I SVRLJIŠKI „VLADARI“
si
| U vreme turske okupacije, na čelu uprave u Svrljigu bio je „turski ajan, po narodnom zvanju, vojvoda, koji je s nekoliko sejmena upravljao svrljiškom nahijom (knaževinom). Poslednji vojvoda, koji je tu živeo, bio je vojvoda zvani Drenovina, o kome se pričalo u narodu da je bio jako surov, ali pravedan starešina. Kada je Svrljig oslobodjen od Turaka i pripojen Kneževni Srbiji 1833. godine, postao je sresko mesto, čija je sreska kuća najpre bila u Niševcu, a imala je pisara i jednog praktikanta. Kada je knjaz Miloš krajem 1833. godine formirao nove, zasebne nahije, za kapetana Svrljiga bio je postavljen Jovan Bošković, jer je Radojko Tričković Sajtar, odbio da prihvati položaj kapetana, koji mu je ponudio knez Miloš zbog njegovih zasluga za oslobodjenje Svrljiga, Knjaževca i Sokobanje. (Svrljig je oslobodjen od turske vlasti na dan Svetog Marka – 8. maja 1833.g.). |
| U knjizi Uspon Svrljiga „čitamo“ – „Istoričar Mil. A. Kostić izneo je jedan zanimljiv podatak, naime, da je 1848. godine za načelnika sreza svrljiškog u činu potporučnika postavljen Radoje Marković, do tada pisar u načelstvu Crnorečkog okruga. „Marković je ostao u Niševcima do kraja 1851. godine. Tu mu se, po usmenom kazivanju g. Ace Stanojevića, pređ, predsednika Narodne Skupštine, rodio sin Svetozar Marković (verovatno 1848. godine) koji je docnije bio pokretač novih socijalnih i političkih ideja u Srbiji“. * Učesnici Timočke bune, krajem septembra 1883. godine, bili su i Svrljižani. Na čelu Bune bio je komandant narodne vojske Petar Milošević, iz Izvora, predsednik izvorske opštine. On je krajem oktobra pozvao na oružje sve obveznike prve i druge klase, i svim predsdnicima opština naredio da organizuju snabdevanje vojske. U Dervenu (Svrljigu) je obrazovan Privremeni sud na čijem su čelu bili Rista Djusić, narodni poslanik i predsednik suda, Petar Milošević, Mihajlo Nikić, pop Milan Popović, učitelj Svetislav Radovanović i iz Crnoljevice Vuča Nikolić. |
|
Pop Marinkova |
Knjaževački okrug se preimenuje u timočki okrug , sa tri sreza:banjski (Sokobanja), zaglavski (Knjaževac) i svrljiški (Derven). |
| Derven preimenovan u varošicu Na ime administrativnih troškova za preimenovanje sela Derven u varošicu, Ljubomir Golubović i Gorča Kostić, trgovci, uplatili su prvu i drugu ratu u visini od 4.000 dinara u zlatu i srebru. Najverovatnije da je ovaj iznos „za izlazak iz sela“ koštao i dalekoi više u dragocenom metalu. |
Krajem 19. veka, prema raspoloživim dokumentima, na čelu sreskog načelstva nalazio se Mirko Djunić, dok je sreski ekonom bio Petar Jelić, sreski lekar dr Dragoljub Popović, a narodni poslanik iz svrljiškog kraja bio je zemljodelac iz sela Burdima Đorđe Blagojević. |
| ORGANIZACIJA VLASTI IZMEDJU DVA SVETSKA RATA U SVRLJIGU Na taritoriji današnje svrljiške opštine izmedju dva svetska rata postojala je sreska i opštinska vlast, o čemu detaljnije saznajemo iz knjigeUspon Svrljigauatura Sretena Petrovića i Svrljiška brda i vrh zeleni autora Dragoljuba Ž. Mirčetića |
| Sreski čelnici Godine 1929. Svrljig bio sedište Svrljiškog sreza. Takozvano Poglavarstvo sreza Svrljiškog preimenovano je u Sresko načelstvo. Srez Svrljiški je pripadao Niškoj županiji. Koliko se iz arhiva moglo saznati, piše Sreten Petrović u knjizi Uspon Svrljiga, na dužnosti načelnika sreza Svrljiškog do 1924. godine bili su Nikola Radivojević i Aleksa T. Popović. Naredne godine za poglavara biva postavljen Mija Matić, advokatski pripravnik iz Niša. Godine 1926. funkciju preuzima Vladimir N. Živanović, a 1927. na toj funkciji je Mil. P. Marjanović, dok je poglavar 1928. godine Dragi V. Mitrović. Naredne, 1929. godine načelnik sreza postaje Ljubomir M. Aćimović, a 1930. Božidar G. Pavlović. Kako su se načelnici menjali godišnje, 1931. godine ovu funkciju zauzima Dimitrije Mitić, a njega na toj dužnosti zamenjuje Aleksandar K. Stefanović, a 1932. godine načelnik postaje Živko N. Petković, koji na toj funkciji ostaje do kraja 1935. godine. Posle Petkovića na mesto načelnika dolazi Dimitrije Protić. Načelnik sreza Svrljiškog 1937. godine je Božidar Z. Petrović, a naredni, naredne godine – Jelenko Jelenković, koji će tu dužnost obavljati do početka Drugog svetskog rata. Poslednji svrljiški sreski načelnik, od 1941. do 1942. godine bio je Milovan Naumov. |
| Opštinski „vladari“ Posle Prvog svetskog rata prvi predsednik Opštine (varošice) Derven bio je Ljubomir Golubović, otac kasnije Svrljižanima dobropoznatog poslanika Lace, koji je, poput oca, bio prvi predsednik novoformirane Opštine varošice Svrljiga – 1925. godine, navodi se u „Usponu Svrljiga“. (Ukazom nadležne vlasti, 1. septembra 1925. godine iz Dervenske je izdvojena Opština varošice Svrljig. Na prostoru današnjeg Svrljiga, sve do 1931. godine funkcionisale dve opštine – Svrljig i Derven. U to vreme, treba imati na umu, da su status oppština imala i mnoga svrljiška sela. Istoričari beleže da je na izborima za opštinsku vlast 15. avgusta 1926. godine za predsednika opštine (istovremeno i predsednika Suda) izabran Milan Golubović – Laca , trgovac, radikalski prvak). Dalje se beleži da je Milan Golubović – Laca, posle šestojanuarske diktature i preuredjenja dotadašnje Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca u Kraljevinu Jugoslaviju, smenjen sa dužnosti predsednika opštine Svrljig, a na mesto predsednika postavljen g. Vojislav J. Nikolić, trgovac iz Svrljiga. „Na redovnim izborima za predsednika optšine i odbornike na prostoru Moravske banovine, koji su održani 6. avgusta 1933. godine, za predsednika opštine Svrljig, na mesto dotadašnjeg predsednika Vojislava J. Nikolića, izabran je, takođe trgovac, ali i vunovlačar Stevan Todorović. Na narednim izborima, 1936. g. za predsednika opštine biba izabran Milan V. Đorđević, takođe trgvoac. |
| * Da li je predsednik opštine Svrljig Milam V. Đorđević, izabran 1936. ostao sve do početka rata 1941na toj funkciji, kao i predsednici drugih opština na teritoriji tadašnjeg Svrljiškog sreza za sada ne raspolažemo podacima? | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| U knjizi „Svrljiška brda i vrh zeleni“, Dragoljub Ž. Mirčetić, navodi da je po novoj administrativnoj podeli Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, uspostavljenoj u prvim godinama posle prvog svetskog rata, na dan 31. januara 1921. godine, Svrljiški srez pripao Okrugu Niš i da je (srez Svrljig) imao 18 opština, sa 24.899 stanovnika, 12.027 (41%) muških i 12.872 (59%) ženskog stanovništva u 3.882 domaćinstva. Status opštinskih mesta imala su sela: Burdimo, Varoš, Galibabinac, Grbavče, Gulijan, Guševac, Davidovac, Derven (deo Svrljiga danas), Drajinac, Izvor, Lalinac, Lukovo, Niševac, Plužina, Popšica, Prekonoga, Ribare i Crnoljevica. „Ukazom od 5. jula o.g.S.br. 1268 varošica Svrljig odvojena je od opštine Dervenske poverenog mi sreza, izabrala svoju opštinsku upravu i danas počela funkciju pod zanivom – „opština varošice Svrljiga“, akt je koji tadašnji poglavar sreza svrljiškog Aleksa Popović, pod brojem 10321, od 3. septembra 1925. godine, obavestio sve opštine u srezu o novouspostavljenoj opštini. Knjiga „Svrljiška brda i vrh zeleni“ donosi i spisak predsednika opština Svrljiškog sreza: |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| * Od 1921. do 1930. godine, uporedjujući spisak broja opština (1921) i spisak predsednika opština (1930), pored nofoformirane opštine Svrljig, vidi se da su status opštinskih mesta dobila i sela Varoš, Labukovo, Manojlica i Miljkovac (Svrljiški Miljkovac, danas administrativno pripada opštini Knjaževac). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
